Bir takvim ayındaki iki dolunaydan ikincisi mi? Yoksa tek bir mevsimdeki dört dolunayın üçte biri mi? Her ikisi de nasıl Mavi Ay olabilir? Cevap, gökyüzü biliminin ve genel olarak folklorun doğasından kaynaklanmaktadır. Bu bir gelenektir, folklorel bir durumdur. Ve bu "halk"tandır. Bu yüzden bazen işler karışıyor.
Yılın belirli zamanlarındaki ayların adları uzun zamandır bilinir ve almanaklar özellikle bunlardan on ikisini listelemeyi alışkanlık haline getirmiştir. Tropikal yılların çoğunda 12 dolunay bulunur (her biri kış, ilkbahar, yaz ve sonbaharda üçer tane) ve bu dolunayların her biri yılın zamanına uygun bir aktiviteye göre adlandırılır (Paskalya Ayı, Hasat Ayı, Noel Ayı vb) Hasat Ayı bunların en bilinenidir; sonbahar ekinoksundan bir süre sonra tarlaları aydınlatır ve çalışmanın gece geç saatlere kadar devam etmesini sağlar. Hasat Dolunayı, bunu bilenler için tarlalarda yılın son işine başlama zamanının geldiğinin bir işaretiydi.
Elbette folkloristler, ay ışığında veya alternatif olarak ayın batışında hasat edilen bazı mahsullerin, diğer zamanlarda kesilenlerden daha iyi durumda olduğu yönündeki geleneksel inancın yaygın olduğunu biliyorlar.
Ancak arada bir tropikal yılda 13 dolunay olur, yani bir mevsimde sadece üç yerine dört dolunay olur, dolayısıyla 'mavi ay' da olur. Mavi Ay (blue moon) kavramı aslında ilk olarak 18.YY'dan itibaren Farmer's (çiftçi) almanakında yer alan bir kavramdır. Astronomik açıdan aynı takvim ayında 2.dolunay "Blue (mavi) Ay" dır ve adı İngilizce "Blewe" (yanıltan) kelimesinden gelir. Ortalama 2,5-3 yılda bir gerçekleşir ve bu sıradışı, her zaman gerçekleşmeyen türde bir dolunaydır.
Bir ayda iki dolunay görmek nadir değildir. Ay ve Güneş takvimimiz senkronize olmadığından ve Şubat dışındaki tüm aylar Ay'ın sinodal döngüsünden daha uzun olduğundan, bu durum her on dokuz yılda yaklaşık yedi kez gerçekleşir. Bu ortalama her otuz üç ayda bir oluyor. Ayların farklı uzunlukları vardır, bu nedenle olay biraz değişir.
Almanak ayrıca her tropikal yıl takviminin başında Mavi Aylar da dahil olmak üzere tüm dolunayları adlandırır. Ancak işin ilginç yanı, Mavi Ay'ın dört dolunay mevsimindeki üçüncü dolunay olması. Neden dördüncü Ay yerine üçüncü Ay? Bunun nedeni, başka özel adlara sahip diğer dolunayların yılın doğru zamanlarına denk gelmesi gerektiğidir. Bu kural her şeyin takvimsel olarak almanaklara göre yapılmasını sağlıyordu.
En yaygın olarak kullanılan ikinci tür Mavi Ay, bir takvim ayının (örneğin 2023 Ağustos ayında iki dolunay gerçekleşti) ikinci dolunayı anlamına gelir. Bu durumun kaynağı ise Sky & Telescope'un Temmuz 1943 sayısındaki bir soru-cevap köşesinde, Antioch College Ohio'dan Laurence J. Lafleur'un, 1937 Maine Çiftçi Almanağı'nı kaynak olarak göstererek yazdığı yazıdır. Lafleur 'Mavi Ay'ı anlatır ancak tüm karmaşık takvim olaylarını ayrıca açıklamaz ve üç yıl sonra, Mart 1946'da, aynı zamanda Sky & Telescope için de yazan Oregon'dan James Hugh Pruett adında bir adam, "Bir Zamanlar Mavi Ay'da" başlıklı bir makale yazar ve yazısında 1937 Maine Çiftçileri'nden de bahseder. Ancak sonra şöyle devam eder: “19 yılda 7 defa, 13 dolunay oluyor. Yılın aylarının her birinde birer dolunay olan 11 ay ve birer iki dolunay bulunan 1 ay bulunur. Bir ay içinde bu ikinci olayın adı bence Mavi Ay'dır."
2023 yılının Mavi Ay'ını Earthsky.com şöyle açıklıyor: "Son Mavi Ayımız 21-22 Ağustos 2021'de gerçekleşti. O gece Mavi Ay, Jüpiter ve Satürn gezegenlerinin yakınındaydı. Ancak o dolunay - çoğu Mavi Ay'ın aksine - mevsimsel bir maviydi. Mevsimsel Mavi Ay, bir mevsimdeki dört dolunaydan üçüncüsüdür (gündönümü ile ekinoks arasındaki süredeki). 30-31 Ağustos 2023'teki Mavi Ay, iki dolunaydan ikincisi olduğu için aylık bir Mavi Aydır. Yani bir takvim ayındaki ikinci dolunaydır."
NEDEN MAVİ RENKTE? GERÇEKTEN MAVİ RENKLİ Mİ?
Fotoğraflardaki mavi renkli aylar genellikle özel mavi kamera filtreleri kullanılarak veya bir işlem sonrası programla oluşturulur. Genellikle ama her zaman değil.
Ay'ın rengi hiç mavi olur mu? Elbette olabilir ve bir gün gökyüzünde gerçek mavi renkli bir Ay görebilirsiniz. Mavi renkli Aylar nadirdir, mutlaka dolunay da olmayabilir ve Dünya'nın atmosferi belirli büyüklükte toz veya duman parçacıkları içerdiğinde bu durum meydana gelir ve bu parçacıklar 900 nanometreden biraz daha geniş olmalıdır. Örneğin yakınlarda bir orman yangını varken, üstünüzdeki havada bu büyüklükte parçacıklar bulabilirsiniz. Bu boyuttaki parçacıklar kırmızı ışığın saçılmasında oldukça etkilidir. Bu parçacıklar havamızda mevcut olduğunda ve ay bunların arasından parladığında, ay mavi renkte görünebilir.
Ay'ın renginin maviye döndüğü örnekler de var; yani ayın görsel olarak mavi görünmesi. Endonezya'daki Krakatoa Yanardağı 1883'te patladığında, iki yılın büyük bölümünde tozu gün batımlarını yeşile, ayı ise dünyanın dört bir yanında maviye çevirdi.
1927'de Hindistan'da geç muson yağmurları Mavi Ay'ın oluşmasına neden oldu. 1951'de Alberta'daki büyük orman yangınlarının duman parçacıklarını gökyüzüne fırlatmasıyla Ay maviye döndü.
On dokuzuncu yüzyılın ortalarında bile görsel olarak Mavi Ayların nadiren de olsa zaman zaman meydana geldiği anlaşılmıştı. Böylece (kırk yılda bir deyimine eş) "Mavi Ayda bir kez" deyimi ortaya çıktı. O zaman bu, bugün tam olarak ne anlama geldiğini ifade ediyordu; bir olayın oldukça nadir olduğu, ancak kesin olarak belirlenecek kadar düzenli olmadığı anlamına geliyordu. Bu anlam bugün hala en önemli olanıdır.
Ayrıca bu yıl (2023) gökyüzünde 3-4 Eylül tarihinde Venüs'ün S'ten düze ve birkaç saat içinde Jüpiter'in S'ten retroya geçişi sırasında (Jüpiter ve Venüs'ün pozisyonu değişecek olsa da) 7 tane gezegenin retro etkisinde olduğunu göreceğiz ve bu da oldukça nadir bir durumdur. Bekleyip görelim.
Kaynak: Library of Congress "What is a blue moon?" , Folklore of the "Blue Moon" Philip Hiscock, MUN Folklore & Language Archive, Memorial University of Newfoundland





















































